Een gewelddadige relatie verlaten is vaak enorm moeilijk en kan onveilig zijn. Hoe vraag je om hulp zonder dat het wordt opgemerkt? En wanneer is het moment om écht te gaan? Hulpverleners Ilona Brekelmans van Sterk Huis en Miriam van Veilig Thuis helpen slachtoffers van huiselijk geweld. Ze vertellen welke rode vlaggen er zijn en hoe je op een veilige manier kunt vertrekken.

In Brabant kwamen afgelopen weken drie vrouwen om het leven door partnergeweld. Zo overleden Joeweela uit Eindhoven en Jessica uit Vlijmen. Ook bij de vrouw die vrijdagochtend in Veldhoven overleed lijkt sprake te zijn van femicide. Haar echtgenoot is opgepakt.

De beslissing om een gewelddadige relatie te verlaten, komt vaak pas als het geweld uit de hand loopt. “Op dat moment weten slachtoffers vaak: ik wil niet verder”, vertelt Ilona Brekelmans van hulporganisatie Sterk Huis met vestigingen in Goirle en Teteringen. Maar juist dat moment van vertrek is levensgevaarlijk. “Het risico op femicide is het grootst wanneer de relatie verbroken wordt”, zegt Miriam van Veilig Thuis West-Brabant.

“Als de situatie levensbedreigend is, is het sowieso het moment om weg te gaan. Dan moet je altijd 112 bellen, hard gillen of schreeuwen”, legt ze uit. “Vrouwen hebben de grenzen voor zichzelf al zó verlegd. Als hun kinderen iets wordt aangedaan, is dat het moment voor hen om hulp in te schakelen”, weet Miriam.

Iemand in vertrouwen nemen
Miriam adviseert slachtoffers sowieso om iemand in vertrouwen te nemen. “Bijvoorbeeld een buurvrouw, vriendin, moeder, zus of huisarts – mits je daar alleen heen kunt.” Dat laatste is vaak moeilijk. “De pleger zal er alles aan doen om te controleren, isoleren en dus ook om mee te gaan naar afspraken”, legt ze uit.

Als je vluchtplannen hebt, is het volgens de deskundigen slim om deze met zo min mogelijk mensen te delen. “Het risico is veel te groot dat het uitlekt”, zegt Miriam. In gewelddadige relaties worden telefoons regelmatig gecontroleerd, dus locaties en digitale sporen moeten zorgvuldig worden gewist.

Wie wil vertrekken, kan 24 uur per dag contact opnemen met Veilig Thuis. Contact opnemen met de politie is ook een optie. In Tilburg zijn laagdrempelige hulporganisaties zoals crisisinterventieteams en vanaf oktober steunpunt Filomena. Ook biedt Sterk Huis hulp via ‘stoepmeldingen’ die via het netwerk van het slachtoffer worden gedaan. “Er zijn dus veel manieren om hulp te krijgen”, zegt Brekelmans.

Vluchtplan
Veilig Thuis en Sterk Huis helpen vrouwen bij het maken van een vluchtplan. Daarin wordt besproken of iemand bijvoorbeeld tijdelijk onderduikt bij bekenden of wordt opgevangen in een speciale opvanglocatie.

“Zorg dat je belangrijke papieren, wat kleding, telefoonnummers en een vluchttasje voor eventuele kinderen op een geheime plek klaar hebt liggen”, adviseert Miriam. Het vertrek moet bovendien zorgvuldig en onopvallend verlopen. “De pleger mag absoluut geen argwaan krijgen.”

Partnergeweld en femicide kunnen overal voorkomen

Geweld binnen relaties blijft vaak onzichtbaar, zeker bij vrouwen die een goede baan of groot sociaal netwerk hebben. “Zij voelen veel schaamte en zoeken minder snel hulp. Maar ook daar vindt femicide plaats”, benadrukt Ilona Brekelmans van Sterk Huis. Volgens haar is het een misvatting dat partnergeweld alleen voorkomt in kwetsbare situaties.

Een schrijnend voorbeeld is het verhaal van de Clarinda, de zus van Anne-Marije van den Bersselaar. Clarinda werd in 2021 in Den Bosch vermoord door haar ex, kort nadat ze hun relatie had verbroken. Ze was criminoloog en werkte bij de Raad voor de Kinderbescherming. “Het kan dus iedereen overkomen”, zegt Anne-Marije. “Mijn zus wist precies hoe de hulp in elkaar stak vanwege haar werk, maar ze kreeg alsnog verkeerde hulp en veilig was ze niet.”

Zij ziet bredere problemen in de maatschappij. “De overtuiging dat je de vuile was niet buiten hangt, leeft nog steeds. Mensen vragen zich af wat de vrouw heeft gedaan om het te verdienen”, zegt ze. “Veel vrouwen hebben geleerd zich klein te maken en sorry te zeggen.” Ook worden slachtoffers vaak niet gehoord of geloofd als ze wel naar de politie durven te stappen. “Want wat zullen zij gedaan hebben om de partner tot waanzin te drijven?”

Volgens haar bestaan er nog steeds hardnekkige vooroordelen over slachtoffers van partnergeweld. “Het probleem wordt al te lang verwaarloosd.” Ze ziet het geweld en de controle als een reactie op de veranderende rolverdeling. “Vrouwen zijn zelfstandiger geworden. Sommige mannen proberen via controle hun macht terug te krijgen.” Anne-Marije pleit daarom voor meer openheid en het doorbreken van het taboe. “Het is altijd goed om met mensen te praten, ook al schaam je je.”

Bewijs verzamelen
Brekelmans adviseert slachtoffers daarnaast om bewijs te verzamelen van het geweld. Denk aan appjes, mails, geluidsopnames, getuigenverklaringen, foto’s van verwondingen, medische verslagen of dagboeknotities. Zeker omdat huiselijk geweld heel moeilijk te bewijzen is. “Opnames maken met de telefoon helpt, nu psychisch geweld ook strafbaar wordt.”

Miriam is het daarmee eens. Bewijzen zijn ook nodig als er aangifte wordt gedaan. “Maar veiligheid staat voorop. Het is een risico om dingen op te slaan en te bewaren, zeker in een relatie waarbij de partner alles controleert. Dus vraag jezelf af: brengt dit mij in gevaar? Als dat zo is, moet je het niet doen.”

Volgens Miriam is de kans op femicide groot als de pleger bewijsmaterialen vindt. Bij Sterk Huis gebeurt het verzamelen daarom in overleg met de politie. “Wij helpen vrouwen om dat veilig te doen.” De politie kan bijvoorbeeld tijdelijk een telefoon in beslag nemen om bewijs veilig te stellen.

‘Geen geld nodig’
Vrouwen die weten te vertrekken, verlaten soms het huis zonder een cent op zak. “Iemand die geïsoleerd wordt, beschikt vaak niet over een bankrekening en pasje”, zegt Miriam. “Soms mogen ze ook niet werken, want dat is weer een manier om contact te leggen met de buitenwereld. Dan is het heel moeilijk om geld te sparen.” Maar er is hulp.

“Het ontbreken van financiële middelen hoeft nooit een reden te zijn om niet te vluchten”, zegt Brekelmans. “Er zijn regelingen voor uitkeringen, huisvesting en begeleiding.” Ook buiten de opvang zijn er teams met kennis van financiële zaken. “Er is nergens een pot geld, maar wel zorg en veiligheid. Het vertrek is het belangrijkste, van daaruit worden de voorwaarden geregeld.”

De rode vlaggen in een relatie:

Veel aandacht, snelle relatievorming
Overladen met cadeautjes
Isoleren van mensen
Weghouden bij vrienden/familie
Onzeker maken van het slachtoffer
Wapenbezit
Controlerend gedrag: telefoon/mail bijhouden
Gaslighting: alles is jouw schuld
Fysiek en seksueel geweld
Stalking
Geweld in zwangerschap
Extreme angst van slachtoffer
Vaak vergeten: poging verwurging/verstikking

Veilig Thuis noemt een poging tot verwurging het ‘alarmsignaal’ voor femicide. “Als wij dat lezen, is dat voor ons een rode vlag. Ze loopt dan echt een verhoogd risico om vermoord te worden.” Volgens de hulporganisatie wurgen plegers hun slachtoffers om te laten zien waartoe ze in staat zijn.

Anne-Marije zag dat de relatie tussen haar zus en haar moordenaar zich razendsnel ontwikkelde. Ze woonde heel snel samen en was daarna snel zwanger. “Je moet je afvragen: waarom geeft iemand in de beginfase continu aandacht, zijn cadeaus buitenproportioneel en gaat alles heel snel?”, zegt Anne-Marije. “Als je onderbuikgevoel niet klopt, wees dan terughoudend.”