De 39-jarige Joeweela uit Eindhoven die dinsdag werd doodgeschoten in Gouda is de zoveelste vrouw die vermoord is door haar ex-man. Elke acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord. In 60 procent van de gevallen is de moordenaar de (ex-)partner.

Het afgelopen decennium bleef het aantal vrouwenmoorden ongeveer gelijk, na een decennialange daling. Daarbij spelen maatschappelijke factoren een rol, vermoeden experts. “Als reactie op de emancipatie van vrouwen willen mannen hun status herwinnen, onder meer met geweld”, zegt onderzoeker Marieke Liem.

Vrouwen proberen de problemen vaak te minimaliseren en de dader te beschermen.Marieke Liem, femicide-onderzoeker

Joeweela verbleef in Gouda in een beveiligd blijf-van-mijn-lijfhuis. Hoe haar ex, Driekus K., die plek wist te achterhalen, is onduidelijk. Hij doodde haar op straat, in het bijzijn van hun twee kinderen. De verdachte pleegde vervolgens zelfmoord.

K. was eerder al veroordeeld voor poging tot moord op een andere ex-vriendin. Vorige maand werd hij aangehouden op verdenking van wapenbezit en mishandeling, waarvan Joeweela het slachtoffer was. Na twee weken kwam hij op vrije voeten.

Joeweela had bescherming gezocht in het blijf-van-mijn-lijfhuis, wat betekent dat ze al een grote stap had gezet, zegt Liem. “Bij veel vrouwenmoorden waren instanties en de eigen omgeving niet op de hoogte van de grootte van de problemen tussen de man en de vrouw.”

Hulp vragen voelt als een risico

Voor vrouwen voelt hulp vragen vanwege een gewelddadige partner vaak als een risico. “Het kan de situatie verergeren: ze vrezen bijvoorbeeld hun kind te verliezen. Veel vrouwen passen daarom hun leven maar aan”, zegt Huri Sahin (GroenLinks), de burgemeester van Rijswijk.

Nadat in korte tijd drie vrouwen werden gedood in Rijswijk, zette Sahin het onderwerp bovenaan haar prioriteitenlijst. Ze deed een oproep aan vrouwen die zich onveilig voelen om zich te melden. “De vrouwen die vermoord zijn, die hadden zich nergens gemeld. Ik spreek nu ook vrouwen bij wie het geweld uit het niets ontstaat. Ook een voorbeeldgezin kan ermee te maken krijgen.”

Zodra een vrouw huiselijk geweld meldt bij de politie, zijn er gemiddeld al 33 incidenten geweest, zegt Liem. Vrouwen in een gewelddadige relatie zien zichzelf niet snel als slachtoffer. “Ze proberen de problemen te minimaliseren en proberen de dader juist te beschermen. De relatie heeft naast vervelende vaak toch ook mooie kanten.”

Intieme terreur

Liem doet onderzoek naar femicide: moorden waarbij het motief van de dader te maken heeft met het vrouwelijke geslacht van het slachtoffer. Meestal is de dader een (ex-)partner. “In de data zien we een aantal belangrijke indicatoren om alert op te zijn.”

Zo dreigden veel mannen die hun (ex-)vrouw vermoordden eerder al om zichzelf te doden, of om huisdieren of kinderen iets aan te doen. Ook verslavingsproblematiek speelt vaak een rol. En vaak wil de man het gedrag van de vrouw sturen “uit angst voor controleverlies of statusverlies”, zegt Liem.

Dat gaat meestal geleidelijk. “De man eist bijvoorbeeld elke tien minuten een appje van z’n vrouw, met een foto van de omgeving. Dat is een heel subtiel proces. Zo’n 200.000 Nederlanders zitten in zo’n situatie van intieme terreur. Als een vrouw de moed en middelen heeft verzameld om de relatie te beëindigen, kan dat eindigen in stalking en soms moord- en doodslag.”

‘Mannen, hecht minder belang aan status’

Van midden jaren 90 tot zo’n tien jaar geleden halveerde het jaarlijks aantal vrouwenmoorden ruwweg. Sindsdien fluctueert het aantal rond de veertig. Een mogelijke verklaring voor die stagnatie, zegt Liem, is de emancipatie van vrouwen: hun verbeterde positie in de maatschappij en binnen relaties.

“Een deel van de mannen reageert daarop door het oude statusverschil te herpakken. En als dat niet kan via een opleiding of via inkomsten, dan gebeurt dat soms met geweld.”

Sahin: “Dwars door al die ellendige gebeurtenissen speelt nog steeds dat als de vrouw voor zichzelf gaat opkomen, dat als bedreigend wordt ervaren door mannen.”

Het probleem van femicides zit dus niet zozeer bij de politie of hulpverleners, zegt Liem. “Die zijn niet in staat dit hele fenomeen aan te pakken. Het antwoord ligt bij onszelf: we moeten durven praten over huiselijk geweld. Het taboe moet eraf. En mannen moeten de ruimte bieden aan vrouwen om zich te ontwikkelen en minder belang hechten aan status binnen een relatie.”

Zo’n cultuuromslag duurt lang. Voor de korte termijn wil burgemeester Sahin dat er iets verandert aan alle organisaties die nu bestaan rondom huiselijk geweld. “Veel vrouwen vertellen dat hun probleem nooit is opgepakt. Ze zouden één aanspreekpunt moeten krijgen totdat ze zich weer duurzaam veilig voelen.”