Langs de Oudezijds Voorburgwal in Amsterdam runt stichting Kruispost al ruim veertig jaar een medische inlooppost voor mensen zonder zorgverzekering en dak- of thuislozen. Op een zonnige woensdagavond staan patiënten – onder wie een Filipijnse vrouw, een Roemeen met oogletsels en hoge bloeddruk, en een Marokkaanse man met hevige jeuk en korstjes op de hoofdhuid – geduldig te wachten om gezien te worden. Afspraak maken is niet nodig; binnen worden ze genummerd en door vrijwilligers en straatartsen geholpen.

Straatarts Tom Matthews, die zeventien jaar vrijwilliger is bij Kruispost en daarnaast in een reguliere praktijk werkt, legt uit dat voet- en huidproblemen veel voorkomen: mensen lopen veel, dragen langdurig gesloten schoenen en ventileren die niet, waardoor vochtige plekken en schimmels (zoals tinea pedis en tinea capitis) makkelijk toeslaan. Bovendien hebben veel daklozen zenuwschade door alcohol- en drugsgebruik of slecht gereguleerde diabetes, waardoor kleine wondjes moeilijk genezen en snel verergeren. Psychische klachten zijn eveneens wijdverbreid; veel patiënten lijden aan slaapstoornissen, angst of trauma’s, vaak versterkt door isolement en onzekere verblijfsstatus.

Kruispost werkt grotendeels met vrijwilligers: 43 huisartsen draaien minimaal twee diensten per maand; verder zijn er tandartsen, een oogarts, fysiotherapeut, doktersassistenten en meerdere zorgverleners voor geestelijke gezondheidszorg. Acht medewerkers zijn in vaste dienst, de rest werkt onbetaald. De organisatie groeit: van circa 3.000 unieke patiënten enkele jaren geleden naar ongeveer 4.600 nu, met jaarlijks zo’n 14.000 consulten. Door de toegenomen vraag verhuist Kruispost binnenkort naar een ruimere locatie en heeft recent drie praktijkondersteuners geestelijke gezondheidszorg aangetrokken om sneller te kunnen behandelen dan reguliere wachttijden voor traumazorg toelaten.

Veel patiënten zijn ongedocumenteerd of uit Oost-Europese landen; naar schatting is ongeveer 80 procent van de buitenslapers in Amsterdam van Oost-Europese herkomst. Sinds het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang (2006) zijn opvangplekken er wel, maar deze bereiken vooral Nederlandse daklozen en verbergen niet de omvang van het probleem: CBS-cijfers lieten begin 2024 ongeveer 33.000 mensen zonder eigen woning zien — waarschijnlijk een onderschatting.

Matthews maakt zich zorgen over politieke ontwikkelingen: een wetsvoorstel dat illegaal verblijf strafbaar zou stellen en de lopende discussie over strafbaarheid van hulp aan ongedocumenteerden kunnen de drempel naar zorg verder verhogen. Mensen wachten nu al langer met hulp zoeken uit angst voor kosten of aangifte. Volgens hem is dat schadelijk en duur: uitgestelde zorg vergroot risico’s (bijvoorbeeld amputaties bij onbehandelde diabetes) en leidt uiteindelijk tot hogere kosten.

In 2022 mede-oprichter Matthews hielp bij de oprichting van de Stichting Nederlandse Straatdoktersgroep om straatzorg in meer gemeenten te organiseren. Zijn wens is dat ongedocumenteerden gewoon toegang krijgen tot reguliere huisartsenpraktijken; er bestaat al een CAK-regeling voor zorg aan onverzekerden, maar in een derde van de gemeenten ontbreekt specifiek beleid voor straatzorg. Ondanks vermoeidheid en logistieke uitdagingen blijft Matthews gemotiveerd door de directe impact van de zorg en de verhalen van patiënten aan de rafelranden van de samenleving.