Els Johannink (75) wist te voorkomen dat ze werd opgelicht via een nep-appje van oplichters. Ze kreeg een bericht van ‘haar zoon’ met de mededeling dat hij een nieuw nummer had, maar ze vertrouwde het niet. Dankzij haar achterdocht én de waarschuwingen van haar kinderen trapte ze er niet in. Dit in tegenstelling tot de 2,4 miljoen Nederlanders die jaarlijks wél slachtoffer worden van online oplichting.

Els zat net aan de lunch toen er een appje binnenkwam van haar zoon Roy: “Hey mam, ik ben mijn telefoon kwijt, dit is mijn nieuwe nummer.” Ze voelde meteen dat er iets niet klopte. Ze belde hem en toen hij zijn telefoon niet opnam, stuurde ze snel een berichtje naar zijn ‘oude’ nummer: “Heb jij een nieuw nummer?”

“Niet waar!! Dit is gewoon mijn nummer, mam. Dus verwijder die sms maar!”, reageerde Roy direct. Hij was blij dat hij op tijd kon ingrijpen. “Ik stuurde haar er nog een selfie achteraan als bewijs”, vertelt hij een dag later trots aan RTL Nieuws.

Hij is trots omdat zijn moeder, die niet bijzonder digitaal vaardig is, toch wist wat ze moest doen. Roy had haar al vaak gewaarschuwd voor dit soort trucs. Volgens de meest recente cijfers van het CBS gaven vorig jaar 2,4 miljoen Nederlanders van 15 jaar en ouder aan dat ze in de twaalf maanden daarvoor slachtoffer waren geworden van een of meer vormen van online criminaliteit. 

De Fraudehelpdesk noemt deze manier van oplichten, hulpvraagfraude. “Bij hulpvraagfraude krijg je een nepbericht via WhatsApp of sms van een bekende, zoals een vriend of familielid, waarin zij beweren dat ze een nieuw telefoonnummer hebben. Vervolgens zeggen ze dat ze niet meer bij hun rekening kunnen en vragen ze jou om zo snel mogelijk geld over te maken voor een noodgeval, zoals het betalen van een belangrijke rekening”, aldus de Fraudehelpdesk. 

Zij adviseren dan ook geen geld over te maken voordat je iemand telefonisch hebt gesproken. “Bel het telefoonnummer dat je kende van je kinderen of vrienden en ga na of ze inderdaad een nieuw nummer hebben gekregen”, zegt de Fraudehelpdesk.

Bel dus altijd het ‘oude’ nummer. “Met de opkomst van AI (artificial intelligence) is het voor oplichters makkelijker geworden om ook geluid bij hun oplichting te gebruiken. Voorheen gingen ze nooit in op het verzoek rechtstreeks contact met je te hebben door even te bellen. Tegenwoordig komt het voor dat ze dit wel doen, waarbij ze gebruik maken van AI om de stem van je bekende na te bootsen.”

Roy deelde het voorval op sociale media. Zijn bericht ging viraal en werd binnen een dag bijna 100.000 keer bekeken. “Het leeft enorm. Iedereen krijgt weleens zo’n berichtje, maar niet iedereen weet hoe te reageren. Criminelen verdienen hier blijkbaar flink aan, anders zou het niet op zo’n grote schaal gebeuren,” zegt hij. 

De Fraudehelpdesk adviseert om in het algemeen terughoudend te zijn met het delen van informatie op social media en andere plaatsen op internet. “Denk bijvoorbeeld aan Martkplaats of een andere website waar je persoonlijke gegevens kunt invullen. Hoe meer oplichters over je weten, hoe makkelijker het wordt om zich voor te doen als een bekende.”

Voor Els en Roy is het goed afgelopen. “Als mijn moeder erin was getrapt, had het ons zomaar duizenden euro’s kunnen kosten. Dit soort oplichting wordt steeds geraffineerder. We moeten elkaar blijven waarschuwen.”

Roy geeft het advies om binnen het gezin een codewoord af te spreken. “Een codewoord dat alleen familieleden kennen. Zo kun je, zelfs als je een realtime video ontvangt, altijd nog checken of iemand echt is wie hij zegt te zijn.” Dat beaamt de Fraudehelpdesk ook. “Een codewoord of een speciale vraag voorkomt dat je door nabootsing van een AI-stem alsnog opgelicht wordt.” 

Roy maakt nog even van de mogelijkheid gebruik om ook te waarschuwen voor nepvideo’s, zogenaamde deepfakevideo’s. Hij maakte vanochtend zelf een korte video met AI – binnen een minuut – om te laten zien hoe makkelijk gezichten en stemmen te vervalsen zijn. “Ook voor deze vorm van oplichting moeten we onze ouders waarschuwen. Je gaat dit alleen maar vaker zien.”