De rechtbank Noord-Holland heeft een streep gezet door de zware toegangsverboden die luchthaven Schiphol had opgelegd aan 37 demonstranten van Extinction Rebellion (XR).

De activisten, die in 2022 en 2023 actie voerden op en rond de luchthaven, kregen eerder een verbod van vijf tot tien jaar om zich op Schiphol te begeven. Volgens de rechter is dat echter een te grote inbreuk op hun recht om te demonstreren.

Toegangsverboden te vergaand

Schiphol besloot destijds tot de zware maatregel omdat XR-leden tijdens eerdere acties onder meer platforms betraden en vluchten zouden hebben verstoord.

De luchthaven stelde dat de veiligheid en bedrijfsvoering in gevaar kwamen en zag geen andere uitweg dan de activisten jarenlang te weren.

De rechter oordeelde nu dat deze sancties buiten proportie zijn. Demonstreren is in Nederland een grondrecht, en dat mag niet zomaar worden ingeperkt.

Hoewel veiligheid op Schiphol uiteraard belangrijk is, woog de rechter af dat een verbod van tien jaar neerkomt op een onevenredige straf die de kern van het demonstratierecht aantast.

Direct een nieuwe actie op Schiphol

Voor Extinction Rebellion was de uitspraak reden om feest te vieren. Vrijwel meteen na het vonnis trokken de activisten naar Schiphol Plaza om hun overwinning te markeren. Daar schreven zij met roze verf leuzen op de KLM-cockpit die in de vertrekhal staat opgesteld als blikvanger.

Woordvoerder Liesbeth Hondelink legde uit waarom de beweging zo snel na de uitspraak opnieuw de straat op ging: “We dachten: dit is het moment. Je moet het ijzer smeden als het heet is. Deze uitspraak bevestigt dat ons recht op demonstratie overeind blijft.”

Drie aanhoudingen

De actie bleef niet zonder gevolgen. Terwijl een groep activisten leuzen kalkte en flyers uitdeelde, greep de marechaussee in. Drie mensen werden aangehouden wegens bekladding en verstoring van de openbare orde.

De rest van de groep mocht na korte tijd weer vertrekken. Voor XR was de actie geslaagd: zij wilden een krachtig signaal afgeven dat hun strijd tegen de luchtvaart doorgaat, ondanks de eerdere pogingen om hen de toegang tot Schiphol te ontzeggen.

De kern van het conflict: luchtvaart en klimaat

De strijd tussen XR en Schiphol draait om de rol van de luchtvaart in de klimaatcrisis. Volgens de actiegroep is vliegen een van de meest vervuilende vormen van transport.

Jaarlijks stoten vliegtuigen wereldwijd honderden miljoenen tonnen CO2 uit, en Schiphol speelt daarin een prominente rol als één van de grootste luchthavens van Europa.

XR wil dat de overheid de luchtvaart drastisch inperkt. Dat betekent minder vluchten, strengere regels en het stoppen van uitbreidingsplannen. Schiphol en luchtvaartmaatschappijen, waaronder KLM, benadrukken daarentegen hun inzet op verduurzaming, zoals het gebruik van duurzame brandstoffen en efficiëntere vliegtuigen.

Botsing van rechten en belangen

De zaak illustreert hoe ingewikkeld de balans is tussen veiligheid, economische belangen en grondrechten.

Schiphol voerde aan dat het weren van actievoerders noodzakelijk was om orde en veiligheid te bewaren. Demonstranten die platforms bestormen, brengen immers risico’s met zich mee voor passagiers, personeel en vluchten.

De rechter maakte echter duidelijk dat het demonstratierecht zwaar weegt. Protest mag hinderlijk zijn, zolang het niet leidt tot onherstelbare schade of levensgevaar. Een toegangsverbod van vijf tot tien jaar vond de rechtbank een te zwaar middel en daarmee in strijd met de proportionaliteit.

Reacties uit de samenleving

De uitspraak roept uiteenlopende reacties op. Voorstanders van XR zien het als een overwinning voor de democratie en het recht op burgerlijke ongehoorzaamheid. Tegenstanders vinden dat de rechter de deur openzet voor meer overlast en zelfs gevaarlijke situaties op een plek waar veiligheid cruciaal is.

Veel Nederlanders balanceren tussen begrip voor de zorgen van klimaatdemonstranten en frustratie over de manier waarop ze aandacht vragen. Acties waarbij vliegverkeer wordt ontregeld of eigendommen worden beklad, leiden vaak tot boosheid onder reizigers en omwonenden.

Schiphol onder druk

Voor Schiphol betekent de uitspraak dat zij terug naar de tekentafel moet. Het is niet langer mogelijk om kritische activisten jarenlang te weren. Dat kan gevolgen hebben voor de manier waarop de luchthaven en de overheid met protesten omgaan.

Streng toezicht en tijdelijke aanhoudingen zijn nog steeds toegestaan, maar langdurige toegangsverboden zijn nu juridisch gezien moeilijk te verdedigen.

Dit kan ertoe leiden dat er vaker acties plaatsvinden in of rond de vertrekhallen. De kans is groot dat Schiphol de beveiliging opschroeft en nauwer samenwerkt met politie en marechaussee om incidenten snel in te dammen.

Symboliek en strategie

Voor XR draait de zaak niet alleen om het klimaat, maar ook om zichtbaarheid. Door juist op Schiphol te demonstreren, leggen ze de vinger op de zere plek: de luchtvaart als symbool van overconsumptie en vervuiling.

Acties op drukbezochte plekken trekken media-aandacht, wat volgens de beweging noodzakelijk is om hun boodschap krachtig over te brengen.

De uitspraak van de rechtbank kan hun strategie versterken. Nu langdurige toegangsverboden niet meer gelden, voelen actievoerders zich gesterkt om hun protesten voort te zetten.

Toekomstige acties niet uitgesloten

XR liet na de uitspraak weten dat de strijd tegen de luchtvaart niet stopt. Integendeel, de beweging voelt zich gesterkt om vaker en zichtbaarder actie te voeren. Nieuwe demonstraties op Schiphol of andere luchthavens liggen dus voor de hand. Voor de luchtvaartsector is dit een signaal dat de druk alleen maar groter wordt.

De vraag blijft hoe de overheid, Schiphol en luchtvaartmaatschappijen hiermee omgaan. Kiezen zij voor een harde lijn en meer repressie, of zoeken zij de dialoog met klimaatactivisten?

Conclusie: overwinning met gevolgen

De beslissing van de rechtbank Noord-Holland is meer dan een juridische uitspraak. Het is een principieel signaal dat demonstreren in Nederland een grondrecht is dat niet zomaar terzijde kan worden geschoven.

Voor Extinction Rebellion voelt het als een overwinning die hun strijd nieuw momentum geeft. Voor Schiphol is het een uitdaging die vraagt om een andere aanpak.

Wat vaststaat: de luchtvaart blijft een speerpunt in het klimaatdebat, en de demonstraties van XR zullen daar voorlopig een luidruchtig onderdeel van blijven.