Asielzoekers in Nederland lijden psychisch onder de uitzichtloze duur van hun asielprocedure. De onzekerheid en stress van lange wachttijden en overplaatsingen kunnen ernstige mentale klachten opleveren. “Ik behandel mensen die zijn gevlucht na martelingen en zeggen: ‘Dit is erger’.”
VluchtelingenWerk meldde maandag dat vluchtelingen te lijden hebben onder de eindeloze asielprocedure. Naast de negatieve effecten op hun psychische en fysieke gezondheid staat het vluchtelingen ook in de weg om mee te doen aan de Nederlandse samenleving.
Deskundigen zien een stapeling aan wachtmomenten. De asielaanvraag, gezinshereniging en het verkrijgen van een woning kunnen ook jaren in beslag nemen. Aan deze procedures zijn wettelijke termijnen verbonden, alleen worden die geregeld overschreden. Dat levert veel stress op, iets waar nauwelijks een uitlaatklep voor is in een asielzoekerscentrum.
In een asielzoekerscentrum (azc) zijn alle copingmechanismen voor deze klachten weggenomen, zegt hoogleraar Psychotraumatologie Elisa van Ee tegen NU.nl. Afleiding, je emoties toelaten of bespreken met familie gaat niet of heel lastig. “Je hebt geen geld om iets te ondernemen. Je kunt je vrienden moeilijker spreken, je kunt niet naar werk”, zegt ze.
Van Ee, die ook getraumatiseerde vluchtelingen behandelt, ziet de uitwassen van dit uitzichtloze wachten. “Wij zien mensen met ernstige trauma’s, van verkrachting tot martelingen. Zij doen uitspraken als: ‘Het ergste wat me is overkomen is dit’. Ze denken dat ze iets onmenselijks zijn ontvlucht, en dan belanden ze in zo’n ziekmakend systeem.”
‘Matras is je persoonlijke ruimte’
Het is al langer bekend dat lange wachttijden in de asielprocedure leiden tot psychische klachten, zegt Elize Smal, adviseur Gezondheid en Migratie bij kenniscentrum Pharos. Volgens Smal neemt het probleem toe doordat steeds meer mensen lang moeten wachten. Dat komt veelal door de beperkte capaciteit van de Immigratie- en Naturalisatiedienst en de problemen met het onderbrengen van de vluchtelingen.
De meeste mentale problemen worden behandeld door zorgverleners van Gezondheidszorg Asielzoekers (GZA). Arts en Zorg Groep, waar GZA onder valt, herkent het beeld dat lange wachttijden binnen de asielprocedure kunnen leiden tot fysieke en mentale klachten, zegt een woordvoerder.
De meeste asielzoekers zijn gevlucht voor geweld, oorlog en terreur, legt Van Ee uit. Naast die nare belevenissen ervaren ze ook een enorm verlies. Van Ee: “Hun hele leven wordt na hun vlucht gekenmerkt door verlies: hun huis, werk, cultuur, vrienden, taal, zinvolle invulling van het leven.”
In een azc is nauwelijks ruimte om deze emoties een plek te geven, ziet psychiater Imma van Galen. Sommige vluchtelingen zitten twee jaar in kamers met stapelbedden. “Dan is je matras je persoonlijke ruimte”, zegt Van Galen.
Mensen worden passief van uitzichtloosheid
De vele overplaatsingen naar andere azc’s versterken de problemen. Zo proberen asielzoekers onderling vriendschappen op te bouwen. Maar bij een overplaatsing kun je weer opnieuw beginnen, vertelt Van Ee.
Ook de zorg lijdt onder de overplaatsingen, ziet Van Galen. Zo staan vluchtelingen met bijvoorbeeld een posttraumatische stressstoornis (PTSS) eerst op de wachtlijst van een ggz-instelling. Soms zijn ze daar net doorheen en worden ze weer overgeplaatst. Dan komen ze opnieuw op de wachtlijst. Van Galen: “Zorgverleners proberen iemand dan voorrang te geven, maar dat lukt niet altijd.”
De deskundigen zien dat al deze onzekerheden ervoor kunnen zorgen dat asielzoekers zich terugtrekken. Van Ee: “Als je mensen te veel bloot stelt aan pijn en stress, nemen psychische klachten enorm toe. Er komt een hopeloosheid die ze erg passief maakt. Dan komen ze niet meer uit die problemen.”
VluchtelingenWerk waarschuwt hier ook voor in het onderzoek. “Mensen raken mentaal en fysiek uitgeput. Terwijl een goede gezondheid juist zo belangrijk is om de Nederlandse taal te kunnen leren, werk te vinden en een sociaal netwerk op te bouwen.”
Kijken waar je wél controle over hebt
De behandelaars proberen met de asielzoekers te kijken naar de zaken in hun leven waar ze wél controle over hebben. “Je hebt controle over het contact met je kinderen en vrouw, als die er ook zijn”, zegt Van Ee. “Je kunt misschien niet iets geven, maar wel met ze koken of wandelen. Dat helpt om een gevoel van controle te ervaren.”
Van Galen herkent deze aanpak. Ze kijken bijvoorbeeld naar activiteit of vrijwilligerswerk. De vluchtelingen willen volgens de psychiater ook iets bijdragen aan de maatschappij en niet alleen de ontvanger zijn. Naast de activiteiten zijn er praatgroepen waarbij vluchtelingen hun ervaringen kunnen delen. “Maar dit allemaal is per opvang weer anders geregeld.”
Veel vluchtelingen zijn veerkrachtig, benadrukt Van Galen. Ze hebben vaak al veel meegemaakt tijdens het afreizen. Maar het moeilijke is dat hun leven ineens stilstaat en ze daar niets aan kunnen doen, vertelt de psychiater. “Je belandt in de wachtstand.”
Smal haalt een uitspraak aan van een hulpverlener die ook in het VluchtelingenWerk-rapport wordt genoemd. “Het is dweilen met de kraan open. Dat wachten maakt ze ziek, maar daar doen we te weinig aan.”
