Vippa, puff en poffertjes: het zijn allemaal zoektermen die minderjarigen op Snapchat gebruiken om elektronische sigaretten te kopen. Maatregelen van het platform lijken niet te werken. Artsen slaan alarm en eisen dat marktwaakhond ACM gaat handhaven.

Vooral de verboden smaakjesvapes zijn gewild. Op Snapchat wordt straattaal gebruikt om die te kopen. Vul als dertienjarige ‘shabba’ of ‘puff’ in en je krijgt vele dealers te zien. Ook simpelweg het woord peuk levert veel vapedealers op, blijkt uit een steekproef van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Antoni van Leeuwenhoek.

Volwassenen zien niet hetzelfde als ze dezelfde termen intikken. Algoritmen en vriendennetwerken zorgen ervoor dat zij veel minder dealers tegenkomen dan minderjarigen, vertelt Danielle Cohen aan NU.nl. Ze is patholoog bij het LUMC en draagt ook bij aan het onderzoek.

Cohen en andere longartsen in Nederland zagen vorig jaar zeker veertien minderjarigen met onder meer longbloedingen door vapen. Vier van hen raakten in coma. Ondanks grote gevolgen van deze ‘vape-epidemie’ zijn vapes razend populair: een op de zeven jongeren van twaalf tot zestien jaar vapet maandelijks.

Volgens de artsen draagt Snapchat daaraan bij en faciliteert het platform de illegale verkoop van vapes. Ziekenhuizen en Stichting Rookpreventie Jeugd eisten daarom in juni dat Snap (het bedrijf achter Snapchat) maatregelen zou nemen. Dat is gebeurd, maar blijkt onvoldoende.

Jongere vindt gemiddeld ruim vijftig dealers op Snapchat

De eerste steekproef toonde aan dat jongeren van twaalf tot zestien jaar gemiddeld 55 dealers konden vinden. De term ‘gerroes’ leverde bijvoorbeeld meer dan zeven dealers op en ‘vippa’ en ‘peuk’ ruim vijf.

Op 8 augustus nam Snapchat maatregelen. Het is niet duidelijk waaruit die bestaan. De brief die Snap daarover naar de artsen heeft gestuurd, wilde het bedrijf desgevraagd niet met NU.nl delen. Volgens de artsen zijn er verbeteringen doorgevoerd in onder meer straattaal- en emoji-detectie en ouderlijk toezicht.

In de tweede steekproefronde, na de genomen maatregelen, vonden jongeren gemiddeld zelfs 56 dealers. Hoewel de termen gerroes en vippa minder resultaten opleverden, steeg bijvoorbeeld het aantal gevonden dealers bij het woord peuk. Daaruit concludeert onder meer Cohen dat de genomen maatregelen niet genoeg zijn. “Zelfs accounts met namen als ‘sigarettenhandel’ en ‘deliveryvape’ worden niet onderschept.”

Ook NVWA ziet ‘honderden berichten’

Hoewel de onderzoekers hun conclusies trekken op basis van een panel met maar vijftien jongeren, strookt het beeld met verhalen van longartsen en reportages waarin kinderen zelf vertellen dat ze hun dealers kennen via Snapchat.

Ook de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ziet “honderden berichten waarin verboden vapes worden aangeboden” op sociale media, waaronder Snapchat. “Wij dringen erop aan om deze berichten zelf proactief te weren of te verwijderen”, zegt een woordvoerder.

Dat beleid wordt volgens de artsen onvoldoende ingezet. Die hebben daarom nu een handhavingsverzoek ingediend bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Daarmee hopen ze dat de waakhond ingrijpt door bindende maatregelen of boetes op te leggen.

“We delen de toewijding om jongeren te beschermen”, zegt een woordvoerder van Snap. Het bedrijf zegt “grote investeringen” te hebben gedaan om “kwaadwillenden te stoppen”. Maar die leidden volgens de steekproef dus niet tot verbetering.

Snapchat beschermt jongeren onvoldoende

Snapchat is volgens de Digital Services Act (DSA) verplicht om “passende” maatregelen te treffen om minderjarigen te beschermen. Daarbij heeft Snap zelf in haar voorwaarden staan dat “illegale activiteiten, waaronder de verkoop van vapes, ten strengste verboden zijn op Snapchat”.

De DSA stelt dat een “hoog niveau van bescherming” nodig is als je platform toegankelijk is voor kinderen en dat de beschikbaarheid van onder meer tabak “een hoog risico” vormt, legt advocaat van de artsen Laura Van Gijn uit. “Snapchat voldoet daarmee niet aan de wet.”

Snap stelt dat de DSA niet wordt overtreden en het platform “redelijke, proportionele en effectieve maatregelen” neemt. Het platform geeft geen openheid over de effectiviteit van de maatregelen, ook niet aan de artsen.

Volgens Snap kan niet elke dreiging worden weggenomen, maar volgens Cohen is er wel degelijk meer mogelijk. “Als wij zoektermen kunnen uitvragen bij jongeren, kan Snap dat ook.” Ook kunnen ze dealeraccounts verwijderen en IP-adressen blokkeren, zodat geen nieuwe accounts kunnen worden aangemaakt. Dat staat in de voorwaarden van Snap en is volgens Van Gijn ook verplicht volgens de DSA. “Op die manier zouden er veel minder dealers actief zijn.”