Het demissionaire kabinet wil afgewezen asielzoekers uitzetten naar Oeganda. Het Oost-Afrikaanse land heeft daar wel oren naar. Maar waarom? En in wat voor land komen deze mensen dan terecht? “De overgrote meerderheid woont in kampen in de armste delen van het land.”
Nederland wil dat in Oeganda een ‘terugkeerhub’ ontstaat voor afgewezen asielzoekers uit die regio. Zo’n hub is een plek waar asielzoekers naartoe worden gestuurd van wie de aanvraag in Nederland is afgewezen, met het idee dat zij vervolgens terugkeren naar hun land van herkomst.

De Europese Commissie ziet terugkeerhubs als oplossing voor EU-landen die worstelen met afgewezen asielzoekers die niet willen of kunnen terugkeren. De landen waar asielzoekers naartoe worden gestuurd, moeten wel de mensenrechten en het internationaal recht respecteren, staat in het voorstel van de Commissie.

Maar is Oeganda wel zo’n veilig land? Het Afrikaanse land kwam twee jaar geleden internationaal in opspraak vanwege het invoeren van een zeer strenge anti-lhbti-wet.

Ook is Oeganda, net als buurland Rwanda, betrokken bij de oorlog in Oost-Congo. Beide landen worden ervan beschuldigd daar de M23-rebellen te steunen om zo toegang te krijgen tot kostbare grondstoffen zoals goud en coltan, dat wordt gebruikt voor mobiele telefoons.

‘Geen afwijkende meningen’

“Hoewel de meeste asielzoekers veilig zijn in Oeganda, staat de Oegandese overheid geen afwijkende meningen toe”, zegt de Britse migratie-expert Lucy Hovil tegen RTL Nieuws. “Dus als iemand deel uitmaakt van een oppositiegroep, of bijvoorbeeld vragen stelt over de betrokkenheid van Oeganda in Oost-Congo, dan is het niet veilig voor hem of haar.”

Oeganda ontvangt nu al een groot aantal vluchtelingen en asielzoekers uit omringende landen. Het gaat volgens de VN inmiddels om 1,93 miljoen mensen, van wie ruim 1 miljoen jonger dan 18 jaar. De meesten van hen komen uit buurlanden Zuid-Soedan en de Democratische Republiek Congo.

Dat worden er bovendien nog een stuk meer. De UNHCR meldt dat er sinds begin dit jaar gemiddeld 600 mensen per dag bijkomen, vooral uit Congo.

Uniek vluchtelingenbeleid

Zij worden – plat gezegd – met open armen ontvangen. Oeganda staat namelijk bekend om zijn unieke ‘opendeurbeleid’ voor asielzoekers. Zij mogen in veel gevallen aan het werk, en krijgen ook toegang tot basisvoorzieningen zoals onderwijs en zorg.

“Hoewel het beleid de afgelopen twee decennia zeker is verbeterd, woont de overgrote meerderheid van de vluchtelingen nog steeds in kampen in de armste delen van het land, waar zowel vluchtelingen als de lokale bevolking zelf moeite hebben om rond te komen”, zegt migratie-expert Hovil. Zij is als onderzoeker aan de Universiteit van Londen gespecialiseerd in gedwongen migratie. Ook is ze partner bij Expectation State, dat economisch en maatschappelijk advies levert aan armere landen.

Daarbij is ook sprake van systematische repressie in Oeganda, aangevoerd door president Yoweri Museveni. Hij streed in de jaren 70 als militair tegen de wrede dictator Idi Amin, maar is inmiddels zelf al bijna veertig jaar aan de macht. 

“Museveni is een van de langstzittende leiders van Afrika en regeert autoritair”, zegt Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen. “Protesten tegen corruptie worden neergeslagen. Oppositieleden zoals de populaire zanger Bobi Wine zijn gearresteerd of vluchten het land uit. Museveni is meerdere malen beschuldigd van verkiezingsfraude.” 

Desondanks wordt Oeganda gezien als een stabiele partner van het Westen in Afrika, zegt Van Leeuwen. “Het land vangt niet alleen veel vluchtelingen op uit de instabiele regio, maar levert ook militairen aan vredesmissies.” 

De terugkeerhub in Oeganda zou een eerste stap moeten zijn naar terugkeer voor afgewezen asielzoekers uit Afrikaanse landen in de regio rond Oeganda. Nederland wijst vooral vreemdelingen af die afkomstig zijn uit landen als Syrië, Algerije, Marokko, Turkije, Nigeria en Mongolië, blijkt uit cijfers van de Dienst Terugkeer en Vertrek van het ministerie van Asiel en Migratie.

Oeganda krijgt al geld van andere landen voor het opvangen van vluchtelingen. Zo heeft de EU sinds 2017 voor ruim 362 miljoen euro aan humanitaire hulp gedoneerd aan het land. Verwacht wordt dat Oeganda voor de migratiedeal met Nederland – en vorige maand ook met de VS – meer geld zal krijgen. Dit terwijl de ogen worden gesloten voor de groeiende binnenlandse repressie.

Andere landen met migratieproblemen volgen met grote belangstelling het Nederlandse plan van een terugkeerhub in Oeganda. Een belangrijke voorwaarde voor het demissionaire kabinet is dat de mensenrechten zijn gewaarborgd, en dat duidelijk wordt hoe lang afgewezen asielzoekers maximaal in zo’n hub zullen verblijven. Ook moet de opvang kwalitatief goed genoeg zijn, om te voorkomen dat de Nederlandse rechter er weer snel een stokje voor steekt.

Migratie-expert Hovil is zeer kritisch over het plan. Volgens haar zorgt het alleen maar voor nog meer vluchtelingen en asielzoekers in een land met lage inkomens. Een land dat al meer dan genoeg doet, zegt ze. “Het wereldwijde asielsysteem is gebaseerd op het idee van gedeelde verantwoordelijkheid. Dat Nederland Oeganda betaalt om meer vluchtelingen op te nemen, op basis van beloftes van hulp die al dan niet werkelijkheid kunnen worden, is schandalig.”

De verwachting is dat het demissionaire kabinet later deze week meer details bekendmaakt.