In een verlaten Tweede Kamergebouw zat Pieter Grinwis, parlementariër voor de ChristenUnie, gisteren achter zijn computer met stapels tabellen en grafieken op schoot. Want nu 29 oktober nadert, werken partijen aan hun verkiezingsprogramma’s. En dus rijst de vraag: hoe gaan al die plannen betaald worden?

Zo’n tien partijen laten hun beloftes doorrekenen door het Centraal Planbureau; woensdag is er achter de schermen een eerste bijeenkomst over. Die rekenmeesters controleren: wat zijn de financiële effecten van alle plannen? Gaan mensen daardoor meer of minder belasting betalen? Wat is het gevolg voor de schatkist?

,,Je kunt eindeloos beloftes doen aan de kiezer, maar die ballon prikt het CPB door”, weet Grinwis. ,,Politiek is kiezen in schaarste, dat laat het CPB goed zien.”

De hulp van het CPB is vrijwillig: de PVV doet bijvoorbeeld nooit mee aan de berekeningen, en bij de vorige editie in 2023 sloegen BBB en NSC de ‘doorrekening’ over. Want de uitkomsten kunnen vervelend zijn: plannen lijken mooi op papier, maar pakken in de praktijk soms nadelig uit.

Partijleiders tijdens de vorige campagne. Ze zeggen het liever niet, maar de overheid zit krap bij kas. © ANP

Bovendien, zeggen ingewijden, bleek tijdens de vorige kabinetsperiode hoe ‘desastreus’ het kan uitpakken als coalitiepartijen die doorrekeningen niet hadden laten maken. PVV, NSC en BBB hadden niets om op terug te vallen, waardoor de VVD, die wel naar het CPB was geweest, de anderen kon ‘aftroeven’ in de onderhandelingen.

Zooitje

Zo kon de door de PVV gewenste huurverlaging uiteindelijk niet doorgaan en accepteerde de BBB dat de aanleg van een spoorlijn die de partij wilde, betaald werd uit het potje van een andere spoorlijn, omdat dát geld voor het grijpen lag. „Als je geen tabellen hebt om op terug te vallen, wordt het snel een zooitje.”

De partijen die wél meedoen, staan voor een ingewikkelde opgave. Ze hebben zich allemaal gecommitteerd aan de hoge – en dus dure – nieuwe Navo-norm. De doorrekeningen van het CPB gaan tot 2030 (het einde van de volgende kabinetsperiode), en houden daar dus voor een deel al wel rekening mee. Dat levert voor 2030 een forse rekening op. Partijen moeten een slordige 6,3 miljard euro op tafel zien te krijgen om in dat jaar aan de norm te voldoen.

Dat kan door te bezuinigen, of juist door hogere belastingen te heffen. Maar dat kan dus betekenen, fluisteren politieke partijen nu, dat het ten koste gaat van de koopkracht van burgers. Want ja, het moet érgens van betaald worden.

Directeur Pieter Hasekamp van het Centraal Planbureau (CPB) schetst alle scenario’s uit de programma’s. © ANP
Scherp op trucjes

Het CPB houdt bovendien rekening met trucjes: partijen willen nog weleens bezuinigingen en hogere belastingen vermijden door de staatsschuld in de toekomst te laten oplopen. Maar ditmaal wordt nadrukkelijk naar de langetermijneffecten gekeken. Snijden in de verzorgingsstaat, klimaatdoelen links laten liggen, hogere staatsschuld: al die trucjes komen straks aan het licht. Het CPB zal, meer dan voorheen, beschrijven welke gevolgen dat soort geitenpaadjes hebben.

Daarom valt te verwachten dat partijen meer grotere hervormingen voor de toekomst gaan voorstellen – ook als die zich pas na 2030 uitbetalen. Dat komt doordat de kosten voor de zorg en de AOW alleen nog maar verder zullen stijgen. En de defensie-uitgaven liggen vanaf 2035 maar liefst 19 miljard euro hoger dan nu.

Een groep topambtenaren adviseerde deze maand nog 7 miljard euro te bezuinigen om de overheidsfinanciën gezond te houden. © Getty Images
Impopulaire maatregelen

De vraag is wel: welke hervormingen dan? Want de grote klappers zijn al snel impopulair, zoals het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek, iets wat op termijn 10 miljard euro kan opleveren. Of door pak ’m beet de AOW-leeftijd (nu nog 67 jaar) weer wat te laten stijgen. Of door AOW’ers ook premie laten betalen – nu betalen werkenden alles.

De vraag is wel of partijen zich daaraan durven wagen. Want toen PvdA-leider Wouter Bos zoiets voorstelde in 2006, kostte hem dat zijn voorsprong in de peilingen.

Dát er pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden, is wel duidelijk. Een groep topambtenaren adviseerde deze maand nog om 7 miljard euro te bezuinigen om de overheidsfinanciën gezond te houden. Zonder ingrijpen zal de staatsschuld anders stijgen tot 126 procent in 2060, een verdrievoudiging van de huidige schuld. Wie meedoet aan de CPB-berekeningen weet dus: er moeten keuzes gemaakt worden.

Dat geldt ook voor wat er moet gebeuren met de erfenis van het vorige kabinet. Dat bezuinigde flink op ambtenaren, onderwijs en ontwikkelingshulp. Als partijen geen ‘herstelwerk’ doen, blijven die besparingen gewoon in de boeken staan. Zeker linkse partijen zullen dat niet willen, maar tegelijk geldt: er is ook fors meer geld nodig voor bijvoorbeeld infrastructuur. De wensenlijst is lang, maar het geld is juist schaars.

Reageren kan onderaan dit artikel. Alleen reacties voorzien van een volledige naam worden geplaatst. We doen dat omdat we een debat willen met mensen die staan voor wat ze zeggen, en daar dus ook hun naam bij zetten. Wie zijn naam nog moet invullen, kan dat doen door rechts bovenaan op onze site op ‘Login’ te klikken.

Al onze podcasts vind je op ad.nl/podcasts. Schrijf je hier in voor onze politieke nieuwsbrief.

KIJK OOK naar deze video’s over de politiek:

De demissionair ministers van kabinet-Schoof hebben voor het laatst vergaderd in het Catshuis. Na de zomerstop verhuizen naar het nieuwe gebouw van Algemene Zaken. Ze gaan het historische pand missen, zeggen ze.

Laatste keer Catshuis: ‘Hoe kom ik nu aan 10.000 stappen?’ 02:08
Eddy van Hijum over Wilders: ‘Geroeptoeter is niet passend’ 01:29
Politici terug van reces: ‘Helaas nog niet op de camping’ 02:11
Uitermark over asielwetten: ‘Kijk ik met pijn in ogen naar’ 01:58
Brekelmans: ‘Inzet chemische wapens Rusland afschuwelijk’ 01:16
Mona Keijzer: ‘Echt niet meer thuis bij het CDA’ 01:04
Van Hijum: Er kan geen straf staan op medemenselijkheid 01:11
Yesilgöz: ‘Douwe Bob geen Jodenhater, maar wat hij zei wel’ 02:20
Bontenbal boos: Voelen ons gedwongen tegen asielwet te zijn 02:02
Yesilgöz biedt geen excuses aan aan Douwe Bob 01:43
Kabinet geeft PostNL extra dag voor post: ‘Kan niet anders’ 01:40
Staatssecretaris Tielen over hitteplan: ‘Goed insmeren!’ 01:33
Keijzer over asielwetten: ‘Nu is echt het moment’ 01:21
Deuren op slot, beeld op zwart; wat bespreken leiders nu? 01:59
Diplomatie in de achtertuin: Schoof ontvangt wereldleiders 01:07
Schoof omhelst Zelensky tijdens ontmoeting op Catshuis 01:16
Waarom mag Trump bij de koning slapen? ‘Zit veel belang bij’ 01:53
Brekelmans kondigt aan: 500 miljoen voor drones in Oekraïne 01:37
Veldkamp: ‘Ondanks situatie Iran wordt Navo-top historisch’ 02:02
Rutte op bezoek bij Schoof in Catshuis: ‘Leuk huis hè?’ 01:40
Timmermans: ‘Ik laat me geen antisemitisme aanpraten’ 01:56
Trump: ‘Nieuwe Navo-norm geldt niet voor VS’ 00:30
Navo-top voor de deur: ‘Elke minuut vergaderen kost miljoen’ 02:21
Dit hopen de nieuwe bewindslieden te bereiken 01:02