‘Is het nog steeds je wens dat ik je laat sterven?’, vraagt de psychiater van Sterre (24) uit Naaldwijk haar bijna drie weken geleden voor de állerlaatste keer, vlak voordat de arts het infuus toedient. ‘Het antwoord was wederom: ja’, zegt vader Maarten van der Starre als hij terugdenkt aan die bewuste donderdag. Zijn dochter onderging op 28 augustus – een door haarzelf uitgekozen datum – euthanasie. Ze kon het niet winnen van de ziekte in haar hoofd en verlangde naar stilte. Maarten: ‘We hebben haar uit liefde laten gaan.’

‘Je dochter gaat dood en dat is misschien wel jouw schuld.’ Die opmerking krijgt Maarten een paar maanden voor de euthanasie van zijn dochter Sterre naar zijn hoofd geslingerd door een systeemtherapeut, waar ze als gezin naartoe gaan. Maarten: ‘Het was cru, maar ook heel goed dat dit gezegd werd’, vertelt hij. ‘Om die schuldvraag en dat gevoel ná haar dood te voorkomen.’

Maar Maarten en zijn vrouw Liesbeth zijn ervan overtuigd dat ze er álles aan gedaan hebben om hun dochter Sterre te helpen. ‘Het stadium van: hadden we niet dit of hadden we niet dat? waren we voorbij’, zegt Maarten. ‘Sterre wilde niet per se sterven, maar ze kón niet meer leven.’

‘Staat dat jasje wel mooi in de kist?’

Sterres euthanasie vond plaats op 28 augustus. ‘Ik mag toch nog wel effe een peukie roken?, zei ze op het moment dat de psychiater binnenkwam’, grinnikt Maarten, terugdenkend aan Sterres sterfdag. Zijn dochter bereidde haar afscheid tot in de puntjes voor. ‘Al deed ze het wel op z’n Sterres: alles op het laatste moment.’

Hij vervolgt: ‘Een paar dagen van tevoren reed ze nog met haar jongste broer Pepijn naar Antwerpen om een bepaalde soort blazer uit te zoeken. Op een gegeven moment kwam ik thuis en lag ze op de grond. Wat ben je aan het doen?, vroeg ik verbaasd. Sterre legde uit dat ze aan het kijken was of haar jasje wel mooi zou staan in de kist.’

‘Ziekte missen we niet’

Inmiddels zijn Maarten en Liesbeth bijna drie weken verder. In de woonkamer van de familie Van der Starre staan bloemstukken van de uitvaart en aan de muur vallen twee enorm grote foto’s van Sterre direct op. Eén foto in danspose gekleed in een balletpakje, de ander is een portret in een simpel wit T-shirt.

Maarten wijst naar de portretfoto. ‘Ik ben hobbyfotograaf en heb deze foto een paar weken geleden gemaakt, speciaal voor op de rouwkaart’, vertelt hij. ‘Ze had kort daarvoor een pony geknipt, dus er moest een nieuwe foto komen, mét pony.’

Dat hun dochter en zusje er niet meer is, nooit meer zomaar zal binnenwandelen, blijft een vreemde gewaarwording. ‘Het wordt met de dag moeilijker’, vertelt Liesbeth. Maarten vult aan: ‘Hoewel het dubbel is. We hebben zes jaar lang zo áán gestaan, voortdurend geleefd met zorgen over Sterres ziekte. Er kon altijd een belletje of een appje komen dat het mis was. En als je niks hoorde, dan kon het ook mis zijn. En nu is er rust. Dat deel van haar, de ziekte, dat missen we niet.’

‘Slim meisje’

De psychische problemen bij Sterre beginnen voor haar ouders op haar achttiende. ‘Al had ze op de middelbare school al last van een laag zelfbeeld, waardoor ze af en toe naar een kinderpsycholoog ging’, vertelt Maarten. ‘Dat het zó ontzettend mis was – zo donker in haar hoofd – dat wisten we niet en daar vertelde ze ook niks over.’

Sterre was een zeer getalenteerd, creatief, slim meisje. ‘Ze deed twee studies tegelijk – HBO communicatie en een MBO dansacademie – en ze was erg gevoelig en altijd bezig met zich verplaatsen in de ander.’ In korte tijd gaat het veel slechter met Sterre. ‘We komen erachter dat ze anorexia heeft en ze gaat in een hard tempo achteruit’, vertelt Liesbeth.

Er volgt een slechte en voor Sterre en haar ouders zware periode. Maarten: ‘Als je haast niet meer eet en je hersenen krijgen geen energie meer, dan kan je waanbeelden krijgen. Sterre leed aan psychoses.’

Blijft vechten

Tegelijkertijd blijft hun dochter vechten tegen haar ziekte en probeert ze van alles. Ze gaat van de ene naar de andere kliniek, probeert tientallen behandelingen en allerlei medicatie. Maar de situatie verbetert niet. Sterre krijgt er ook nog de diagnoses depressie en borderline bij. ‘Een enorm ingewikkelde cocktail waarvoor de behandelingen maar beperkt zijn’, legt vader Maarten uit.

‘Bij de ene kliniek zeiden ze dan: oh maar jij hebt ook dit labeltje, dan moet je eerst naar die kliniek om hier vanaf te komen, voordat je hier terecht kan. En bij de andere kliniek zeiden ze precies hetzelfde. Daarnaast wilde bijvoorbeeld de anorexia-‘stem’, zoals wij dat noemen, helemaal niet dat ze beter werd.’

‘Jammer dat ik ben wakker geworden’

Voor Sterre verdwijnt steeds meer de zingeving van het leven. ‘Vijf jaar geleden begon ze de dag al met het gevoel van: jammer dat ik ben wakker geworden’, vertelt haar moeder. Of Maarten en Liesbeth ooit bang zijn geweest dat hun dochter zelfmoord zou plegen? ‘Uiteraard’, zegt haar vader. ‘Al zei Sterre zelf dat ze dat niet zou doen. Dat was ook zo typisch Sterre. Iemand gaat mij vinden’, zei ze dan. ‘Dat wil ik jullie niet aandoen.’

Maar wat ze wél doet, is zichzelf op haar 21ste inschrijven bij het Expertise Centrum Euthanasie in Den Haag, waar ze op eigen houtje naartoe gaat. ‘Ze had uiteindelijk een afspraak, wij wisten daar niks van’, legt Liesbeth uit. ‘Maar uiteindelijk vertelde ze: ik zit in het traject en mag over een jaar weer terugkomen.’

‘Internationaal treinstation’

Ondertussen gaan de behandelingen verder. ‘Ze gaat zelfs 22 keer onder narcose voor elektroconvulsie shocktherapie’, vertelt Liesbeth. Het helpt niet. Maarten: ‘Sterre omschrijft haar hoofd als een internationaal treinstation. Waar het enorm druk is, iedereen door elkaar rent, waar je kan verdwalen en waar een intercom je de hele dag uitkaffert dat je zwak en mislukt bent.’

Maarten en Liesbeth zien dat hun dochter in een soort overlevingsstand terecht komt. Maarten: ‘Ondanks haar ziekte, blijft ze continu zoeken naar – zoals ze dat zelf noemde – ‘lichtpuntjes’ in haar leven: wat is er nog wél? Uiteindelijk zijn dat vooral haar vriendinnen geweest. Ze gaat ook weer hockeyen, met haar beste vriendin Sara op vakantie naar Italië en meer dan ooit dansen. Dansen was haar grote passie, waar ze de meeste kracht uithaalde om te overleven.’

Maar ondanks al die leuke dingen, verbetert Sterres situatie niet. Voor de buitenwereld was dat soms lastig te begrijpen. Mensen dachten: het gaat goed met haar, ze doet allemaal leuke dingen toch? Maar zo werkt het dus niet.’

‘Bucketlist afwerken’

Ondertussen gaat Sterre door met de euthanasieprocedure, waarin ze steeds verder komt. Uiteindelijk komt er begin augustus groen licht. ‘Ze was blij’, vertelt Liesbeth. ‘En ik was dus ook blij voor haar, hoewel het natuurlijk enorm dubbel was. Eigenlijk zag ik vanaf dat moment dat ze wist dat het ging gebeuren, ook weer iets meer rust bij haar.’ Vader Maarten: ‘Dit was voor haar de ultieme erkenning van haar ziekte.’

Op het moment dat Sterre haar naderende dood ging delen, kwamen er vragen. ‘En ga je nu dan nog je bucketlist afwerken?, vroegen mensen’, vertelt haar vader. Waarop Sterre ze eigenlijk vreemd aankeek. ‘Bucketlist? Die had ze helemaal niet. Voor Sterre bleef het tot het einde een hele strijd elke dag door te komen.’

‘Kon het niet winnen van haar hoofd’

Haar afscheid werd tot in de puntjes voorbereid. Van de kleur en vorm van de kist, tot haar laatste instagrampost, de dresscode op de uitvaart en de foto op de rouwkaart. Sterre wilde ook per se gecremeerd worden. ‘De stemmen in mijn hoofd moeten verbranden, daar mag echt niks van over blijven, zei ze elke keer.’

Naarmate de datum van de euthanasie dichterbij kwam, moest Sterre ook van steeds meer mensen afscheid nemen. ‘Dat noemde ze het moeilijkste wat ze ooit gedaan heeft’, vertelt Maarten. ‘Dan realiseer je je ook hoe dapper en moedig Sterre was. Ze nam namelijk niet alleen afscheid van haar ziekte, maar ook van het mooie in het leven. Van ons, haar vriendinnen, nichtjes, opa’s en oma’s en haar drie katten.’

Maarten denkt terug aan 28 augustus: ‘Ze stierf deels met een glimlach, omdat het stil werd in haar hoofd, maar ook met een traan in haar ogen. Een traan van: ik ga jullie zo missen. Dat geeft wel aan hoe heftig de ziekte is; dat je zelfs van het mooie in het leven afscheid neemt, omdat je het van je hoofd niet kan winnen.’

‘Je weet nooit wat iemand doormaakt’

Maarten en Liesbeth hopen dat er meer begrip komt voor mensen met psychische ziekten. ‘De maatschappij is moeilijk en eenzaam voor hen. Ook Sterre had vaak te maken met onbegrip en er is regelmatig gevraagd: maar ben je wel echt ziek dan? Dat kwam ook omdat ze maar door bleef vechten, tot het laatste moment zelfs. Ze bleef lichtpuntjes opzoeken, leuke dingen doen. Maar ondertussen ging het helemaal niet goed met haar, alleen dat zag je aan de buitenkant niet.’

‘We hopen dat we Sterres boodschap met dit verhaal kunnen uitdragen. Namelijk: je weet nooit wat een ander doormaakt. Wees lief voor elkaar, oordeel niet te snel en check wat vaker in bij de ander. Maak de wereld een stukje mooier.’

‘Grootste vorm van liefde’

Nu Sterre er niet meer is, worden Liesbeth en Maarten overspoeld met liefdevolle reacties. ‘We merken nu pas wat Sterre voor de mensen om haar heen betekende. Het is zo jammer dat ze die liefde zelf nooit bij leven heeft kunnen voelen.’

De laatste dagen van hun dochter, ervaren ze als ‘de mooiste van hun leven’. Maarten: ‘Ondanks het enorme verdriet, heb ik nog nooit zoveel liefde gevoeld als die vier dagen. We hebben alleen maar leuke dingen gedaan; gelachen, goede gesprekken gevoerd, we zijn naar de kermis geweest, hebben oude filmpjes teruggekeken. We kunnen verder met het idee dat ze niet meer lijdt, dat het stil is in haar hoofd. Sterre laten gaan, is de grootste vorm van liefde die ik gekend heb, dat is namelijk de liefde die niet egoïstisch is. En ik ben blij dat ik dat heb mogen voelen.’