“Waarom geen taxi? Is het wel slim om alleen op de fiets te stappen?” Na de gewelddadige dood van de 17-jarige Lisa gaat een Instagrampost van schrijfster Nienke ‘s Gravemade viral. Ze schaamt zich namelijk tegelijkertijd voor haar gedachten, want dit is victim blaming. “Hoe durf ik haar medeplichtig te maken?”
In de nacht van dinsdag op woensdag werd Lisa rond 04.00 uur ‘s nachts aangevallen op de fiets, tussen Amsterdam en Abcoude. Even daarvoor had ze zelf 112 gebeld omdat ze achtervolgd zou worden. Op gewelddadige wijze werd ze om het leven gebracht. Haar lichaam werd om 04.15 uur gevonden door agenten.

Verdriet en onbegrip

Het regent bedroefde reacties onder nieuwsberichten over de dood van Lisa (17). Woede, verdriet maar ook onbegrip. Een kleine greep uit de duizenden reacties op sociale media:

“Wat ik niet helemaal begrijp is dat er een meisje van maar 17 jaar oud om drie uur ‘s nachts alleen op de fiets van Leidseplein naar Abcoude rijdt!?”

“Beter centjes uitgeven aan een taxi of samen met een groep naar huis fietsen.”

“Ik begrijp niet hoe je kan bedenken om ‘s nachts vanuit Amsterdam naar Abcoude te fietsen, zeker in deze tijd.”

“Waarom hebben je ouders je geen taxi laten nemen. Waarom.”

‘Waarom fietste ze ‘s nachts alleen?’

Ook schrijfster Nienke ‘s Gravemade liep met de vraag rond ‘waarom het meisje daar midden in de nacht fietste’. Maar even na die gedachte kwam de schaamte daarover, schrijft ze in haar massaal gedeelde post op Instagram (zie hieronder). ‘Waar halen wij als maatschappij het gore lef vandaan om meisjes en vrouwen almaar medeplichtig te maken aan hun eigen rampspoed, hun eigen dood?’,

Het is niet onlogisch dat veel mensen de vraag stellen waarom het meisje daar midden in de nacht alleen fietste, zegt deskundige Roy Heerkens van Slachtofferhulp Nederland. Maar hij benadrukt: “Laat het duidelijk zijn: dit is nooit, nooit, nooit de schuld van het slachtoffer. Er is altijd maar één verantwoordelijke, en dat is de dader.”

Ook een viral post van Linda.meiden, een tijdschrift gericht op jonge vrouwen tussen de 15 en 25 jaar oud, gaat in op dit gevoel. Het blad schrijft erbij: “Nee: de oplossing is niet dat vrouwen beter opletten, thuisblijven of voorzichtiger zijn. We stoppen niet met ons leven te leiden. Punt.”

Volgens hoofdredacteur Lisa Volkers van LINDA.meiden hebben zij de post geplaatst om te benadrukken dat (jonge) vrouwen in vrijheid moeten kunnen doen waar ze recht op hebben. “Want zij hebben dezelfde rechten om te doen en te laten wat zij willen als ieder ander. Wij moeten ook gewoon naar huis kunnen fietsen in het donker. Wij moeten zelf kunnen bepalen of wij korte of lange rokken dragen.”

Volkers wil ook met de post benadrukken dat de verantwoordelijkheid niet bij de slachtoffers, maar bij de daders ligt. “We mogen nooit in dat fram schieten.”

Angst

De post werd veelvuldig gedeeld en kreeg veel reacties. Volgens Volkers komt dat omdat het raakt aan een gevoel wat leeft onder de doelgroep van Linda.meiden. “De angst waar wij in deze post tegen optreden, is dagelijkse kost voor veel meiden. Zij voelen altijd een sterke verantwoordelijkheid voor hun eigen veiligheid en die van anderen. Wij willen met deze post zeggen: meiden, laat je niet leiden door angst.”

Want voor Volkers is het duidelijk. De vraag ‘waarom Lisa alleen naar huis fietste’ moet er helemaal niet zijn. “Dat is voor mij helemaal geen vraag. Natuurlijk kan het fijn zijn om samen haar huis te fietsen, maar dat mag nooit een vereiste zijn om veilig thuis te komen.”

Menselijk

Waarom doen veel mensen aan victim blaming? Volgens Heerkens van Slachtofferhulp Nederland kunnen we ons erover opwinden, maar ‘het is ook ergens menselijk’. Meestal doen mensen dat niet met kwade bedoelingen, maar omdat ze voor zichzelf proberen te verklaren hoe zoiets vreselijks kan gebeuren, zegt hij.

“Er schuilt een theorie achter, ook wel bekend als de just world theory. Het komt erop neer dat wij met z’n allen graag leven in een wereld die rechtvaardig is. Als er iets verschrikkelijks gebeurt en mensen worden daarmee geconfronteerd, dan is de automatische reactie: het slachtoffer heeft vast iets gedaan dat ervoor heeft gezorgd dat ze slachtoffer is geworden.”

Onrechtvaardigheid

Mensen willen in de illusie leven dat hen dit niet zal overkomen, zegt Heerkens. “Ze zeggen dan: ‘Ik zou dat niet doen’. En dat is ergens een menselijke reactie, want daarmee neem je jezelf in zekere zin in bescherming. De realiteit is echter dat de onrechtvaardigheid bestaat: iedereen kan iets verschrikkelijks overkomen. Maar op het moment dat iemand zich daar te veel bewust van is, dan zou niemand de deur meer uitgaan.”

Heerkens benadrukt: “Daarmee wil ik niet goedpraten dat mensen het slachtoffer de schuld geven. Maar het is wel de reden dat we er enigszins mild naar kijken, en er tegelijkertijd streng op zijn.”

“Mensen willen in de illusie leven dat zij dit niet zullen overkomen.”

Slachtofferhulp Nederland ziet dat mensen die met victim blaming te maken krijgen, er veel last van kunnen hebben. “Een slachtoffer zit zelf al vaak met twijfels, schuld en schaamte. Ze vragen zich af: ‘Wat is mijn aandeel geweest?'”

En als iemand in de omgeving of op social media dan kritisch is, kan iemand zich dubbel slachtoffer gaan voelen. “Iemand gaat terug in die schuld. Daar kun je echt last van hebben. Het is schadelijk en staat het herstelproces in de weg. Als je iemand wil helpen, is het goed om te beseffen dat het slachtoffer nooit de schuldige is, dat is alleen de dader.”